نقش زن در قیام عاشورا
پس از تجلی اسلام در جهان و احیای حقوق از دست رفته زن در جامعه، زن هویت و اصالت‏خویش را باز یافت و با حفظ ارزش‏های دینی، در مسائل مهم اجتماعی - سیاسی شرکت جست و چه بسا، نام و حماسه بعضی از ایشان در تاریخ ماندگار گردید . از جمله حوادث عظیم در تاریخ اسلام و بلکه در تاریخ جهان، واقعه حزن‏انگیز و جانسوز کربلاست .
حماسه کربلا، یک رویکرد بزرگ سیاسی، اجتماعی و تربیتی است که اگر این حماسه را احیا کننده اسلام بدانیم، باید سهمی عظیم برای زنان در آن قائل گردیم; زیرا اگر نبودند زنان شجاع، با ایمان و پاکباخته در صحرای کربلا، رسالت عظیم حسینی ناتمام می‏ماند .
چه بسیار دلاوری‏ها و جان فشانی‏ها که در این صحنه، از زنان بروز و ظهور یافت و تا ابدیت‏بر تارک تاریخ حک گردید .
و به همین دلیل است که علامه شهید مطهری می‏فرمایند: «تاریخ کربلا، یک حادثه و تاریخ مؤنث است، یعنی یک حادثه مذکر - مؤنث است . حادثه‏ای که مرد در آن نقش دارد، زن نقش دارد، ولی مرد در مدار خودش، و زن در مدار خودش .» (1)
آری، این بانوان آگاه و معتقد، وظیفه دینی خویش را در قیام عاشورا، با حفظ هنجارهای اسلامی، به بهترین وجه به انجام رسانیده و نشان دادند که یک زن می‏تواند در بزرگترین و مهمترین حماسه انقلابی و دینی عصر خویش سهمی عظیم و افتخار آفرین داشته باشد، تا در آینده نیز زنانی مخلص و با ایمان تداوم دهنده حرکت ایشان در راه حفظ مبانی و ارزش‏های اسلامی باشند .
همراهی زنان با امام حسین ( علیه‏السلام)
آن گاه که ابا عبدالله الحسین ( علیه‏السلام)، عازم سفر جهت مبارزه با بی عدالتی‏ها گردید، در جمع یارانش، عده‏ای از زنان هاشمی و غیر هاشمی نیز حضور داشتند .
ایشان زنان دلیر و متهوری بودند که با ترسیم نیکویی از حیات، با گام‏های استوار و به رهبری امام حسین ( علیه‏السلام) در مقابل بیدادگری‏ها ایستادند و با درک عمیق از انقلاب حسینی، حماسه‏ها آفریدند . آنان با گذشت از لذائذ مادی و غلبه بر هواهای نفسانی، به چنان درجه‏ای از ایمان و تعهد رسیده بودند، که لیاقت همراهی با امام حسین ( علیه السلام) و دفاع از حریم اسلام را پیدا کردند .
امام حسین ( علیه‏السلام)، برای این سفر زنانی را برگزیده بود که سخنورانی عالمه، شیر زنانی مؤمنه و خدمتگزارانی شایسته برای اسلام بودند .
امام حسین ( علیه‏السلام) بهتر از هر کسی آگاه بود که این بانوان بزرگ، کامل کننده رسالت عظما و عظیم وی خواهند بود . به همین جهت ایشان را با خود همراه ساخت .
البته عده دیگری از زنان نیز گرچه در جمع همراهان امام نبودند، اما خدمات ارزنده‏ای را در جهت قیام اباعبدالله ( علیه‏السلام) انجام دادند . که در ذیل به برخی از آن‏ها اشاره می‏نماییم:
1 - ماریه دختر سعد
وی از قبیله عبدالقیس و از شیعیان ساکن بصره بود . او در شرایط اختناق بصره، منزل خود را در اختیار شیعیان قرار داد تا محلی برای اجتماع ایشان، جهت مشورت پیرامون چگونگی پیوستن به امام حسین ( علیه‏السلام) باشد . (2)
از این انجمن، چند تن، چون «یزید بن نبیط‏» (3) و دو پسرش، عازم کربلا شدند و در قیام عاشورای امام حسین ( علیه‏السلام) به شهادت رسیدند .
2 - طوعه
طوعه همان زنی بود که در شرایط وحشت زای کوفه، به حمایت از مسلم پرداخت و او را در خانه خویش پناه داد و سیراب نمود . (4)
این اقدام طوعه در آن شرایط سخت، خود نوعی شجاعت و دلاوری بود; زیرا او با وجود این که پسرش از عمال ابن زیاد بود و در پی دریافت جایزه، حریصانه به دنبال مسلم گشت، او را پناه داد و خود را در معرض خطر انداخت .
3 - «دلهم‏» یا «دیلم‏»
«دلهم‏» همسر «زهیر بن قین‏» یکی از یاران فداکار امام در حماسه کربلا بود . او، همسرش را که از طرفداران عثمان بود، برای پیوستن به امام تشویق نمود، (5) و بدین ترتیب یاوری دیگر برای امام حسین ( علیه‏السلام)، به جمع کربلاییان پیوست .
اگر نبود هشدار «دلهم‏» ، زهیر توفیق نمی‏یافت‏با امام ( علیه‏السلام) آشنا شود و به شرف و عزت ابدی نائل گردد .
اینان نمونه‏هایی از زنان فداکار و از خود گذشته‏ای بودند که در دورانی که مردان در رکود و رخوت به سر می‏بردند و منافع و امیال دنیوی را بر عقیده و ایمان مقدم می‏داشتند، در حد توان خویش، امام حسین ( علیه‏السلام) را یاری نمودند .
نقش زن در روز عاشورا
نقش زنان در روز عاشورا را از چند منظر می‏توان مورد بررسی قرار داد:
1 - پشتیبانی و حمایت از امام حسین ( علیه‏السلام)
زنان کاروان حسینی، با بینشی ژرف، به حمایت از امام حسین ( علیه‏السلام) پرداختند . ایشان چه قبل از شروع قیام و چه بعد از آن، حامیانی استوار و فداکار برای مولایشان بودند و این را با ترغیب مردانشان به مبارزه، با خطابه‏های شورانگیز و ... به اثبات رسانیدند .
2 - تشویق و ترغیب رزمندگان به مبارزه
در روز عاشورا، آن گاه که جنگی نابرابر میان سپاه دشمن و امام حسین ( علیه‏السلام) و یارانش در حال وقوع بود، زنان دلیر و پاکباز، با آگاهی از نتیجه ظاهری جنگ، مردان خویش را به مبارزه علیه نابخردان و نامردمان ترغیب نمودند . آنان به چنان درجه‏ای از اعتقاد رسیده بودند که در برابر خدا، تسلیم محض بودند . اگر کمی دقت نماییم، می‏بینیم که آنان می‏توانستند دنیا را بر آخرت و عقاید خویش ترجیح داده و با اصرار از همسران خود بخواهند که از معرکه بگریزند . اما نه تنها این کار را نکردند، بلکه مشوق مردانشان برای مبارزه و حفظ اسلام بودند . تاریخ عاشورا نمونه‏های متعددی از این بزرگواران را به ما معرفی می‏نماید:
یکی از این بانوان، «ام وهب‏» همسر عبدالله بن عمیر بود . وقتی که عبدالله قصد پیوستن به سپاه امام را داشت، همسرش نیز با او به کاروان امام پیوست . او در روز عاشورا، با تشویق همسرش به نبرد، به یاری او شتافت . و آن گاه که بر سر پیکر پاک همسرش حاضر گشت، توسط سپاه دشمن به شهادت رسید . او تنها زن شهید در میدان کربلا بود . (6)
«بحریه‏» مادر عمرو بن جناده، زن سلحشور دیگری بود، که پس از شهادت همسرش در روز عاشورا، پسرش را به حمایت از امام و رفتن به میدان امر کرد . پس از شهادت پسر، دشمن سر بریده او را به سوی مادر پرتاب کرد، اما این شیر زن، با افتخار، سر فرزند را دوباره به سوی سپاه دشمن پرتاب نمود و گفت: ما چیزی را که در راه خدا داده‏ایم، باز پس نمی‏گیریم . (7)
3 - صبر و ایثار و مقاومت
بردباری و ایثار زنان و مادران شهدا از جمله مسائل شگفت‏انگیز واقعه کربلاست . آنان به رهبری زینب ( علیهاالسلام) از عزیزترین سرمایه‏های عمر خود، در راه عقیده و اندیشه‏های متعالی خویش گذشتند . مرگ برادران، در خون غلتیدن شوهران، و حتی شهادت فرزندان نتوانست، گام‏های ایشان را در راه هدفشان متزلزل سازد .
بعضی از آنان، در نهایت ادب و اخلاص، حتی برای گرفتن پیکر پاک شهدایشان از خیمه‏ها بیرون نمی‏آمدند و احساسات خود را مخفی کرده و صدا به گریه و شیون بلند نمی‏کردند، تا مبادا امام حسین ( علیه‏السلام) در مقابل آن‏ها شرمنده گردد .
هنگامی که امام ( علیه السلام)، پیکر پاک علی اصغر را پشت‏خیام آورد تا دفن نماید، مادر علی اصغر برای دفن او حاضر نشد . همین طور وقتی که پیکر بی جان علی‏اکبر و قاسم را آوردند، مادران آن‏ها از خیمه بیرون نیامدند . حضرت زینب ( علیهاالسلام) نیز پس از شهادت دو فرزندش، بیرون نیامد تا امام ( علیه‏السلام) شرمنده نگردد . (8)
و این ایثاری ظریف و مقاومتی بی نظیر است که در روز عاشورا به نمایش گذاشته شد .
4 - شرکت مستقیم در نبرد
زنان در اکثر جنگ‏های صدر اسلام شرکت داشتند، اما نقش زنان در عاشورا نقشی متفاوت بود . جنگ نابرابر، احساسات عمیق زنان را برانگیخت و بعضی از آن‏ها، برای حمایت از امام حسین ( علیه‏السلام)، به صحنه نبرد آمدند و با تیرک خیمه که تنها سلاح آنان بود، به سوی دشمن هجوم بردند و تعدادی از سپاهیان کفر و نفاق را به هلاکت رساندند . بحریه مادر عمرو بن جناده (9) و ام وهب همسر عبدالله بن عمیر (10) از جمله این سلحشورانند .
5 - اطاعت از امام ( علیه‏السلام)
زنان، در قیام حسینی، انسان‏هایی کمال یافته، با هدف، مؤمن راستین و با اخلاص بودند که با تسلیم محض در برابر اوامر الهی و امامشان توانستند سرافراز از امتحان پروردگار بیرون آیند .
آن گاه که این بانوان بزرگ، به سوی دشمن حمله ور می‏شدند، هیچ کس نمی‏توانست آنان را از مبارزه باز دارد . اما هنگامی که امام به ایشان فرمان بازگشت می‏داد، بی هیچ سخنی به خیمه‏ها باز می‏گشتند . این بانوان از موقعیت‏حساسی که امام در آن قرار داشت، با خبر بودند و به همین منظور، زمینه اضطراب و نگرانی امام را فراهم نمی‏کردند . و هرگز بر خلاف رضای امام ( علیه‏السلام) حرکتی نمی‏کردند و سراسر وجودشان، آکنده از رضا و تسلیم بود .
6 - آرام کردن کودکان و تسلی آنان
وظیفه زنان، در روز عاشور، بسیار سنگین بود . آنان علاوه بر این که شاهد شهادت مردانشان بودند، بایستی کودکان تشنه و مضطرب را آرام می‏ساختند تا مبادا صدای گریه آن‏ها، دیگر رزمندگان را دچار تزلزل کند . آن گاه که خیمه‏ها آتش گرفت و کودکان هراسان به بیابان گریختند، این زنان بودند که جگر گوشه‏های آل رسول را پیدا کردند، در آغوش کشیدند و آرام نمودند . و بدین ترتیب بود که کوه‏ها در مقابل استقامت زنان کربلایی، سر تعظیم فرو آوردند و صحراها در برابر وسعت وجودی ایشان احساس حقارت کردند .
________________________________________
1 - شهید مرتضی مطهری، حماسه حسینی، ج 1، ص 289 .
2 - محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)، ج 5، ص 353; شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، ص 532 .
3 - شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، ص 532 .
4 - محمد بن جریر طبری، همان، ص 373 .
5 - علامه سید محسن امین عاملی، امام حسن و امام حسین، ص 184 .
6 - احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج 3، ص 193; محمد بن جریر طبری، همان، ص 437 .
7 - عبدالله ممقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج 3، ص 83; محمد بن جریر طبری، همان، ص 353 .
8 - نقش زنان مسلمان در صدر اسلام، ص 26 .
9 - عبدالله ممقانی، همان .
10 - احمد بن یحیی بلاذری، همان .